Νεα 2023-2025

Πληκτρολογήστε το κείμενό σας εδώ...

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2023

Το πιο γρήγορο αντικείμενο του Γαλαξία μας

Δεν είναι κάποιο αστέρι, αλλά μια φούσκα αερίου κοντά στο κέντρο του Γαλαξία. Η ταχύτητά της είναι στα 100.000 km/s, το 1/3 της ταχύτητας του φωτός. Περιφέρεται γύρω από την κεντρική γαλαξιακή μαύρη τρύπα σε μόλις 70 λεπτά! Είναι εντυπωσιακό που η φούσκα διατηρεί την συνοχή της κινούμενη με τέτοια ταχύτητα. Η φούσκα έγινε αντιληπτή από μία έκλαμψη στις ακτίνες Χ. Μαγνητικά φαινόμενα θερμαίνουν το αέριο της φούσκας ώστε να δημιουργηθούν εκλάμψεις στις ακτίνες Χ. . Ακολούθησε ανίχνευση της έκλαμψης στα ραδιοκύματα, όταν το αέριο ψύχθηκε αρκετά. Αυτή παρατηρήθηκε από το ALMA.  

Η σύγκρουση 2 λευκών νάνων

Η σύγκρουση- συγχώνευση 2 λευκών νάνων είναι από ότι γνωρίζουμε ο βασικός μηχανισμός των εκρήξεων SN Ia. Οι 2 λευκοί νάνοι συγχωνεύονται σε ένα σώμα, Αν η συνολική μάζα τους ξεπερνάει το όριο Chandrasekhar, σημειώνεται η παραπάνω έκρηξη χωρίς να αφήσει αστρικό υπόλειμμα. Υπάρχει όμως μια κατηγορία εκρήξεων SN Ia, [που αφήνει υπόλειμμα. Αυτές ονομάζονται SN Iax και έχουν μικρότερη λαμπρότητα από τις κλασσικές SN Ia.

Στην Κασσιόπη παρατηρήθηκε ένα πολύ αραιό νεφέλωμα, το PA 30. Μία νέα μελέτη έδειξε ότι προέρχεται από μια έκρηξη SN Iax που έγινε ορατή στην Γη το 1181 μ.Χ. Κινέζοι και Γιαπωνέζοι παρατηρητές της εποχής κατέγραψαν την εμφάνιση ενός <νέου> αστεριού με φαινόμενη λαμπρότητα σαν αυτή του Βέγκα. Μέσα στο νεφέλωμα διακρίνεται ένα παράξενο αστέρι με επιφανειακή θερμοκρασία 400.000 βαθμούς. Το φάσμα του νεφελώματος δεν δείχνει Υδρογόνο, αλλά Θείο και Αργό, και η διαστολή του συμφωνεί με την ηλικία βάση της εποχής που παρατηρήθηκε η Σουπερνόβα.

Είναι η πρώτη φορά που παρατηρείται ένα τέτοιο αντικείμενο, επιβεβαιώνοντας την θεωρία των εκρήξεων SN Iax.

Διοξείδιο του Άνθρακα

Για πρώτη φορά ανιχνεύτηκε διοξείδιο του Άνθρακα σε εξωπλανήτη. Το James Webb χάρη στον εξελιγμένο φασματογράφο του μπόρεσε να ανιχνεύσει άμεσα το αέριο στον πλανήτη WASP 39b, όταν αυτός πέρασε μπροστά από το αστέρι του. Αυτός ο πλανήτης βρίσκεται σε απόσταση 700 έτη φωτός από τη Γη. Έχει 1,3 φορές το μέγεθος του Δία και ολοκληρώνει μια περιφορά γύρω από το αστέρι του σε μόλις 4 γήινες ημέρες. Λόγω της μεγάλης εγγύτητας στο αστέρι του έχει επιφανειακή θερμοκρασία 900 C. Η ανακάλυψη διοξειδίου του Άνθρακα στην ατμόσφαιρα του πλανήτη, που αποτελείται βασικά από Υδρογόνο και Ήλιο, επιτρέπει στους αστρονόμους να βγάλουν συμπεράσματα για την αναλογία Άνθρακα και Οξυγόνο στον πλανήτη.  

Νετρίνα από μακριά 

Ο ανιχνευτής νετρίνων IceCube στην Ανταρκτική ανίχνευσε νετρίνα υψηλής ενέργειας που προέρχονται από τον σπειροειδή γαλαξία M77 το κήτος. Αυτός ο γαλαξίας σε απόσταση 47 εκατομμύρια έτη φωτός είναι μεν σπειροειδής σαν τον δικό μας, αλλά με ενεργό γαλαξιακό πυρήνα. Ανήκει στην κατηγορία Seyfert II. Γύρω από την κεντρική μαύρη τρύπα του έχει αναπτυχθεί ένας δίσκος προσαύξησης. Η μεγάλη μάζα του δίσκου δεν επιτρέπει στο υλικό του να πέσει μέσα στην μαύρη τρύπα, αλλά αυτό διατηρώντας την στροφορμή του περιφέρεται γύρω της με μεγάλη ταχύτητα. Έτσι θερμαίνεται μέσω τριβής και εκπέμπει σχετικιστική ακτινοβολία. Σε αυτόν τον τύπο ενεργού πυρήνα ο δίσκος μας κρύβει την κεντρική μαύρη τρύπα (βλέπουμε τον δίσκο από το πλάι). Όμως τα νετρίνα που εκπέμπονται από αυτήν την περιοχή μεγάλης ενέργειας δεν έχουν πρόβλημα να περάσουν μέσα από τον δίσκο και να φτάσουν ως τη Γη.     

Το υπέρυθρο του James Webb

Με το Hubble οι γαλαξίες που παρατηρούμε σε πολύ μικρή ηλικία του σύμπαντος κατατάσσονται κυρίως ως ανώμαλοι (άμορφοι). Όμως τα πράγματα είναι διαφορετικά με το James Webb. Με αυτό το τηλεσκόπιο οι γαλαξίες στο νεαρό σύμπαν εμφανίζονται σε μεγάλο βαθμό σπειροειδείς. Αυτό οφείλεται σε 2 παράγοντες. Ο πρώτος είναι ότι το Hubble παρατηρεί στο ορατό φως. Αυτό σημαίνει ότι σε τόση μεγάλη ερυθρολίσθηση λαμβάνει το υπεριώδες των μακρινών γαλαξιών, που μέχρι να φτάσει εδώ έχει αυξήσει το μήκος κύματος σε ορατό. Δηλαδή βλέπει τις περιοχές των γαλαξιών με μεγάλη ενέργεια, όπως οι περιοχές έντονης αστρογέννησης. Το James Webb παρατηρεί στο υπέρυθρο, που ήταν ορατό φως όταν ξεκίνησε από αυτούς τους μακρινούς γαλαξίες. Έτσι μπορεί να παρατηρήσει τους δίσκους των γαλαξιών, συνήθως περιοχές που εκπέμπουν βασικά στο ορατό φως. Ο δεύτερος λόγος είναι ότι για τόσο μακρινά και αμυδρά αντικείμενα δεν επαρκεί η ανάλυση του Hubble, ώστε να έχουμε μια πλήρης εικόνα. Το μακρινό σμήνος γαλαξιών που έδωσε την ευκαιρία σύγκρισης των 2 διαστημικών τηλεσκοπίων είναι το SMACS 0723.

Ο συνδυασμός των παρατηρήσεων από τα 2 διαστημικά τηλεσκόπια μας δίνει ένα καλό εύρος στο ηλεκτρομαγνητικό φάσμα.   

Το χρώμα του Μπετελγκέζ με μια διαφορετική αστρονομική μέθοδο

 Terra astronomy. Με αυτόν τον όρο εννοούμε την αστρονομική έρευνα με δεδομένα που βρίσκουμε στην Γη. Μπορεί να είναι η αναλογία κάποιων ισότοπων, που μας δίνουν πληροφορίες για το μοριακό νέφος όπου δημιουργήθηκε ο ήλιος. Μπορεί όμως να είναι και ιστορικά δεδομένα παρατήρησης. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι καταγραφές εκρήξεων σουπερνόβα, όπως αυτή του 1054 μ.Χ. που σήμερα παρατηρούμε το νεφέλωμά της στον Ταύρο, το νεφέλωμα του Καρκίνου. Οι ιστορικές παρατηρήσεις αυτής της σουπερνόβα μας βοηθάνε στην μελέτη της διαστολής αυτού του νεφελώματος.

Οι παρατηρήσεις του Ρωμαίου Hygenius και άλλων παρατηρητών της Μεσογείου, περιλαμβανομένου και του Πτολεμαίου τον 2ο αιώνα π.Χ. συμφωνούν με παρατηρήσεις της ίδιας εποχής από κινέζους αστρονόμους για το χρώμα του Μπετελγκέζ. Και τον αναφέρουν όλες σαν κίτρινο- πορτοκαλί. Δηλαδή να μοιάζει με τον Κρόνο. Αντίθετα, ο Αντάρης αναφέρεται και τότε σαν κόκκινος, όμοιος στο χρώμα του Άρη. Ειδικά οι Κινέζοι περιγράφουν τον Μπετελγκέζ κίτρινο, τον Αντάρη κόκκινο και τον Σείριο άσπρο. Γιατί οι αρχαίοι πολιτισμοί έβλεπαν διαφορετικό χρώμα στον Μπετελγκέζ από εμάς σήμερα?

Φαίνεται ότι ο Μπετελγκέζ εξελίχτηκε προς τα δεξιά στο διάγραμμα H/R τα τελευταία χιλιάδες χρόνια. Οι υπεργίγαντες ως εξελιγμένα αστέρια μεγάλης μάζας υπερβαίνουν μια περιοχή του διαγράμματος στον κλάδο των υπεργιγάντων που ονομάζεται κενό Hertzsprung σε μικρό σχετικά χρονικό διάστημα. Όλη η εξέλιξη των αστεριών μεγάλης μάζας είναι σύντομη, μόλις μερικών εκατομμυρίων ετών. Σε ένα διάγραμμα H/R συνήθως δεν βρίσκουμε αστέρια σε αυτό το κενό, κάτι που δείχνει την μικρή σε χρόνο παραμονή των αστεριών εκεί. Για την σχετική μελέτη τοποθετήθηκαν αστέρια με φαινόμενη λαμπρότητα από 3,3 mag στο σχετικό διάγραμμα. Μέχρι αυτή την λαμπρότητα μπορεί το ανθρώπινο μάτι να ξεχωρίσει με βεβαιότητα χρώματα στα αστέρια (μην ξεχνάμε ότι τότε παρατηρούσαν μόνο με τα μάτια τους!). Ο Αντάρης βρίσκεται πολύ περισσότερο χρόνο στην φάση του κόκκινου υπεργίγαντα από τον Μπετελγκέζ, πάντα οι άνθρωποι τον έβλεπαν κόκκινο. Το κενό από αστέρια στο διάγραμμα που αναφερόμαστε βρίσκεται ανάμεσα στον Μπετελγκέζ και τον Κανόπους. Ήδη οι Άραβες και αργότερα ο Brahe αναφέρουν τον Μπετελγκέζ πια ως κόκκινο.

ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2023

Αστρικό ρεύμα στον Γαλαξία της Ανδρομέδας

Χάρη στην επισκόπηση του Dark Energy Spectoscopic Instrument (DESI) οι αστρονόμοι ανακάλυψαν ένα ρεύμα αστεριών στον Γαλαξία της Ανδρομέδας. Παρόμοια αστρικά ρεύματα έχουμε ανακαλύψει στον δικό μας Γαλαξία. Η παραπάνω επισκόπηση μέτρησε τις ταχύτητες 7500 αστεριών στην εσωτερική άλω του γειτονικού μας γαλαξία. Βρέθηκαν αυτά τα αστέρια να έχουν κοινή κίνηση που μάλιστα παραπέμπει σε εξωγαλαξιακή προέλευση. Πριν από 2 δις έτη ο γαλαξίας της Ανδρομέδας συσσώρευσε έναν άλλο γαλαξία. Τα αστέρια της εσωτερικής άλως της Ανδρομέδας προέρχονται κυρίως από αυτόν τον γαλαξία. Και στον δικό μας Γαλαξία η εσωτερική άλως του αποτελείται βασικά από αστέρια που προέρχονται από άλλον γαλαξία, αλλά από συγχώνευση που συνέβη πολύ παλαιότερα, πριν από 8-10 δις έτη. Άλλη μια ομοιότητα του Γαλαξία μας με τον γαλαξία της Ανδρομέδας.

ΜΑΡΤΙΟΣ 2023

Η μεγάλη εικόνα των μακρινών αντικειμένων

Όλοι μας έχουμε θαυμάσει τις φωτογραφίες του τηλεσκοπίου James Webb που απεικονίζουν τους πιο αρχαίους γαλαξίες, με το φως να χρειάστηκε 13 δις έτη να φτάσει από εκεί μέχρι το διαστημικό τηλεσκόπιο. Όμως η σημερινή απόσταση αυτών των γαλαξιών είναι πολύ μεγαλύτερη, περίπου 40 δις έτη φωτός, λόγω της συμπαντικής διαστολής. Ακόμα και σε απόσταση 13 δις έτη φωτός το φαινόμενο μέγεθος ενός γαλαξία θα ήταν πάρα πολύ μικρό, πολύ μικρότερο από την ικανότητα ανάλυσης των ισχυρότερων τηλεσκοπίων που διαθέτουμε. Ευτυχώς η εικόνα που μας έρχεται σήμερα αντιστοιχεί στο φαινόμενο μέγεθος της εποχής που το φως έφυγε από τον όποιο μακρινό γαλαξία, που τότε ήταν πολύ πιο κοντά μας. Έτσι ένας αρχαίος γαλαξίας έχει αρκετά μεγάλο φαινόμενο μέγεθος για τα τηλεσκόπιά μας.

Το καλύτερο παράδειγμα για το παραπάνω φαινόμενο είναι οι χάρτες της κοσμικής ακτινοβολίας μικροκυμάτων υποβάθρου (CMB). Κάθε κόκκινη κουκκίδα στον χάρτη του δορυφόρου Planc (πυκνότερη περιοχή) και κάθε μπλε κουκκίδα (πιο αραιή σε ύλη περιοχή) αντιστοιχεί σε μέσο μέγεθος (χώρο) 200.000 έτη φωτός, την εποχή της εκπομπής της CMB. Αυτό το μέγεθος του χώρου (κουκκίδα στον χάρτη) στο σημερινό σύμπαν είναι πάνω από 200 εκατομμύρια έτη φωτός, λόγω της συμπαντικής διαστολής. Χώρος που ξεπερνάει κατά πολύ την διάσταση ακόμα και των μεγαλύτερων σμηνών γαλαξιών. Το φως στην CMB έχει μετατόπιση προς το ερυθρό z= 1100, που σημαίνει ότι ο χώρος στο σύμπαν μεγάλωσε κατά 1100 φορές. Αν κάθε κουκκίδα του χάρτη απεικόνιζε 200 εκατομμύρια έτη φωτός και όχι 200.000 έτη φωτός δεν θα είχαμε ανάλυση πυκνότερων- αραιότερων περιοχών στο σύμπαν, αλλά θα επικρατούσε η ομοιογένεια της μεγάλης συμπαντικής κλίμακας.   

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2023

Οι <χαμένες> σουπερνόβα 

Στον Γαλαξία μας θα έπρεπε να παρατηρούμε περίπου 1500 υπολείμματα (νεφελώματα) σουπερνόβα. Αυτό προκύπτει από τον αριθμό αστεριών μεγάλης μάζας που δημιουργούνται στον Γαλαξία, αλλά και την συχνότητα των εκρήξεων SN Ia. Όμως τα νεφελώματα από σουπερνόβα που παρατηρούμε είναι μόλις μερικές εκατοντάδες. Τα νεφελώματα σουπερνόβα χάνουν πολύ σύντομα την λαμπρότητά τους, και επειδή βρίσκονται κατά κανόνα στον γαλαξιακό δίσκο (περιοχή γέννησης αστεριών μεγάλης μάζας) καλύπτονται από σκόνη και αέριο. Μία νέα επισκόπηση στα ραδιοκύματα με το όνομα Australian Square Kilometre Array Pathfinder (ASKAP) φαίνεται να γεμίζει αυτό το κενό παρατήρησης. Αρχικά ένα νεφέλωμα σουπερνόβα λάμπει στις ακτίνες Χ, λόγω μεγάλης θερμοκρασίας, με αποτέλεσμα να απελευθερώνονται ηλεκτρόνια από τους ατομικούς πυρήνες του αερίου του. Μετά από μερικές δεκάδες χιλιάδες χρόνια το αέριο σε ένα τέτοιο νεφέλωμα ψύχεται αρκετά. Ακολουθεί η επανασύνδεση των ατόμων με τα ηλεκτρόνια που απελευθερώθηκαν, με επακόλουθο την ακτινοβολία επανασύνδεσης, ιδίως στα ραδιοκύματα (ουδέτερο Υδρογόνο), μέχρι να μην ξεχωρίζει πια το νεφέλωμα από το υπόβαθρο. 

ΜΑΗΟΣ 2023

Αστέρι ζόμπι

Στην Κασσιόπη υπάρχει το νεφέλωμα σουπερνόβα Pa 30. Μέσα σε αυτό φαίνεται ένα ιδιαίτερο αστέρι, που κατάφερε να επιβιώσει από την σουπερνόβα. Αυτές οι σπάνιες σουπερνόβα τύπου Iax προέρχονται από την συγχώνευση 2 λευκών νάνων. Οι 2 λευκοί νάνοι δεν διαλύονται τελείως, όπως συμβαίνει στις SN Ia, αλλά σχηματίζουν ένα πολύ καυτό αστέρι. Μην ξεχνάμε ότι οι λευκοί νάνοι αποτελούνται από εκφυλλισμένη ύλη. Το αστέρι αυτό λοιπόν ονομάζεται αστέρι του Parker και ανήκει στην κατηγορία των αστεριών Zombie. Έχει θερμοκρασία 200.000 βαθμούς και ο αστρικός του άνεμος έχει ταχύτητα 16000 km/s, ένα σημαντικό κλάσμα της ταχύτητας του φωτός. Έτσι δημιουργείται ένα ισχυρότατο κρουστικό μέτωπο με την ύλη γύρω από το αστέρι (ύλη από την έκρηξη σουπερνόβα), με αποτέλεσμα το νεφέλωμα να έχει ιδιαίτερη δομή.

Μπιζέλια του διαστήματος

Οι Green peas (αρακάς) είναι σφαιρικοί γαλαξίες με διάμετρο μόλις 5000 έτη φωτός και μάζα μόλις το 1% του δικού μας Γαλαξία. Μπορούμε να πούμε ότι είναι κάτι ανάμεσα σε νάνο γαλαξία και σε σφαιρωτό σμήνος. Πήραν το όνομά τους από το σχήμα αλλά και το χρώμα τους- τα κοντινά μας εμφανίζονται πρασινωπά. Αυτό οφείλεται στο ιονισμένο από νεαρά αστέρια Οξυγόνο τους.

Με το James Webb οι αστρονόμοι ανακάλυψαν τέτοιους γαλαξίες στο νεαρό σύμπαν, με παρόμοιο φάσμα, αλλά φυσικά πολύ χαμηλότερης μεταλλικότητας. Και φυσικά δεν είναι πράσινα, αλλά λόγω ερυθρολίσθησης τουλάχιστον κόκκινα (το James Webb παρατηρεί στο υπέρυθρο) Το παράδοξο είναι ότι και σήμερα αυτοί οι πολύ μικροί γαλαξίες παρουσιάζουν αστρογέννηση. Μάλλον εμπλουτίζονται από μεσογαλαξιακό αέριο ανανεώνοντας έτσι την πρώτη ύλη για την δημιουργία αστεριών.

Wolf- Rayet και σκόνη

Η καλύτερη εξήγηση για τα αστέρια Wolf- Rayet είναι ότι πρόκειται για εξελιγμένα αστέρια σε διπλά αστρικά συστήματα μεγάλής μάζας υπό βαρυτική αλληλεπίδραση. Φαινομενικά η εξέλιξη των Wolf- Rayet είναι σαν ένα αστέρι μεγάλης μάζας μετά την καύση του Υδρογόνου στον πυρήνα αντί να εγκαταλείψει την κύρια ακολουθία στο διάγραμμα H/R να <επανατοποθετείται> πάνω αριστερά σε αυτήν, ψηλότερα και από τα αστέρια φασματικού τύπου O. Τα αστέρια Wolf- Rayet έχουν λαμπρότητα 100.000 φορές την ηλιακή και παρουσιάζουν ισχυρές φασματικές γραμμές εκπομπής, με κυρίαρχες αυτές του στοιχείου Ήλιο, αλλά και των Άζωτο, Άνθρακα.

Σε μερικά τέτοια αστέρια παρατηρούμε να αναπτύσσεται μια σπείρα σκόνης γύρω τους. Αυτό συμβαίνει όταν αλληλοεπιδρούν οι αστρικοί άνεμοι των 2 αστεριών. Το αστέρι που έχει εξελιχτεί σε Wolf- Rayet παρασέρνει τον αστρικό άνεμο του συνοδού του, που έχει ανακατευτεί και με τον δικό του αστρικό άνεμο. Δημιουργούνται οι κατάλληλες συνθήκες σε αυτή την <ουρά> για τον σχηματισμό σκόνης. Οι αστρικοί άνεμοι των Wolf- Rayet είναι εμπλουτισμένοι σε Άνθρακα και άλλα βαρύτερα χημικά στοιχεία, απαραίτητα για την δημιουργία σκόνης. Συμβάλλουν σημαντικά στον εμπλουτισμό της μεσοαστρικής ύλης σε σκόνη.

Μία πρόκληση για αστροφωτογράφους

Δεν ξέρουμε τι είναι αυτό που βλέπουμε δίπλα στην Ανδρομέδα. Φαντάζει παράδοξο για την σύγχρονη αστρονομία, αλλά μια ομάδα ερασιτεχνών αστρονόμων ανακάλυψε μια τεράστια (στο πεδίο) δομή δίπλα στον γαλαξία της Ανδρομέδας. Με την χρήση φίλτρων Οξυγόνου (ψάχνοντας για αμυδρά άγνωστα πλανητικά νεφελώματα του Γαλαξία μας) μερικοί ανεξάρτητοι αστροφωτογράφοι (δεν πρόκειται για σφάλμα του εξοπλισμού) απεικόνισαν με τις κάμερές τους ένα τόξο που αν βρίσκεται πραγματικά δίπλα στον γαλαξία της Ανδρομέδας, έχει τεράστιες διαστάσεις. Δεν συνδέεται με καμία αστρική ροή του γειτονικού μας γαλαξία (δηλαδή αστέρια από διαλυμένο νάνο γαλαξία). Το πιο πιθανό είναι να πρόκειται για μια δομή του δικού μας Γαλαξία, απλά στο πεδίο όπου βρίσκεται η Ανδρομέδα. Δεν είναι πλανητικό (δεν είναι ορατό στο Υδρογόνο), δεν είναι υπόλειμμα σουπερνόβα (δεν φαίνεται ούτε στο υπεριώδες αλλά και ούτε στα ραδιοκύματα). Φαίνεται μόνο στο Οξυγόνο, τουλάχιστον στις φωτογραφίες όσων ερασιτεχνών προσπάθησαν να το απεικονίσουν. Περιμένουμε τα αποτελέσματα από παρατηρήσεις μεγάλων επαγγελματικών τηλεσκοπίων, ώστε να μάθουμε την απόσταση (αν είναι μέσα στον Γαλαξία μας ή όχι) και την πιθανή προέλευση του μυστηριώδες αυτού αντικειμένου.

Τα επαγγελματικά τηλεσκόπια κατά κανόνα παρατηρούνε πολύ μικρές περιοχές του ουρανού (πολύ μικρά πεδία). Έτσι μπορεί να <ξέφυγε> της προσοχής των αστρονόμων μια τόσο εκτεταμένη δομή.

Drechsler, M et al. Discovery of extensive OII emission near M31